NỘI DUNG CHÍNH

Tính bền vững (Sustainability) là một cụm từ khá phổ biến ngày nay – và những người hoài nghi về thế giới này sẽ nói rằng các doanh nghiệp sử dụng từ “bền vững” để quảng bá một hình ảnh tích cực ; rằng công ty của họ chú trọng trách nhiệm xã hội, môi trường,… hơn là lợi nhuận và tăng trưởng. Ngành cà phê cũng không khác, sự có mặt của các chứng nhận như: Organic, Rainforest Alliance, Direct Trade, hoặc Sustainability, trên gói cà phê giúp bạn có thể tính giá gấp đôi. Vì vậy, bạn có lợi nhuận cao hơn – mà vẫn trông giống như một người tốt hơn. Vậy điều gì đã làm nên sức nặng của Sustainable coffee và đâu là giá trị thực sự mà nó mang lại?

Một cách đơn giản mà nói, cà phê bền vững chỉ tồn tại như một “bộ lạc” nhỏ bé trong thế giới của ngành cà phê | Ảnh newyorker

Với tốc độ tăng trưởng doanh thu nhanh chóng, các thương hiệu cà phê bền vững có thể yêu cầu vị trí kệ hàng lớn hơn từ các nhà bán lẻ vì họ (và các nhà bán lẻ) biết rằng người tiêu dùng đang ngày càng tìm kiếm các gói cà phê có nhãn “Sustainability” nhiều hơn – Theo Nielsen, Food Navigator

Ba trụ cột của cà phê bền vững

Nhìn chung, cách diễn đạt có thể khác nhau tùy vào trường hợp của một số doanh nghiệp trong ngành cà phê, nhưng cốt lõi của cà phê bền vững luôn được thiết lập trên ba tiêu chí chính đó là: Trách nhiệm xã hội ; Bảo tồn môi sinh ; Giá trị kinh tế. Điển hình như Starbuck, khái niệm cà phê bền vững được chống đỡ trên ba trụ cột chính bao gồm: Con người (People), môi trường (Planet) và lợi ích kinh tế của sản phẩm (Product).

  • Nông dân là trọng tâm của hạng mục đầu tiên, trong đó mọi sáng kiến của cà phê bền vững tập trung vào gia tăng lợi ích kinh tế, chăm sóc y tế, giáo dục cho trẻ em và người lao động bản địa tại khu vực canh tác cà phê.
  • Các mối quan tâm về môi trường được truyền bá qua việc thực hiện canh tác cà phê hữu cơ, không sử dụng hóa chất nông nghiệp, phá rừng, bảo vệ nguồn nước, bảo tồn động vật hoang dã…
  • Cuối cùng, để đảm bảo trụ cột kinh tế, các các hình thức thương mại trực tiếp hoặc thương mại công bằng được áp dụng nhằm: thứ nhất nhằm đảm bảo giá trị kinh tế cho nông dân; thứ hai là cam kết cho chất lượng cà phê đến với khách hàng.

Khủng hoảnh bền vững

Dựa trên các lý do này, những người uống cà phê trên khắp thế giới yêu thích cà phê của họ – và đánh giá cao nó hơn nữa khi họ biết rằng cà phê của họ được trồng một cách bền vững. Nhưng chính những điều trên cũng là tiền đề cho các lo ngại về cuộc khủng hoảng bền vững đã xảy ra trong lĩnh vực cà phê.

Kirimbwa Joseph, một nông dân Uganda chỉ thu hoạch những quả cà phê chín đều – Vì người dùng ở các quốc gia giàu có thích điều đó | Ảnh National Geographic

Cuộc khủng hoảng bền vững này có hai khía cạnh chính. Thứ nhất, trong khi giá cà phê không ngừng tăng cao đối với người tiêu dùng, thì giá cà phê lại rất thấp đối với nông dân trồng cà phê. Mức giá thấp này đã đẩy hàng triệu gia đình trồng cà phê vào cảnh nghèo đói. Thứ hai, cà phê đang bị đe dọa sâu sắc bởi biến đổi khí hậu và các tệ nạn môi trường khác như căng thẳng về nước.

Vì cuộc khủng hoảng đói nghèo và căng thẳng môi trường đan xen, tương lai thật ảm đạm đối với nông dân trồng cà phê ở nhiều quốc gia, cũng như những người tiêu dùng mới trên khắp thế giới đang khám phá niềm vui của loại nước giải khát tuyệt vời này. Theo foodtank – Making Coffee Sustainable

Có hay không một chuỗi cung ứng cà phê bền vững?

Có vẻ, chỉ trong ngành cà phê với chuỗi cung ứng khổng lồ của nó, sự ganh tỵ là dễ thấy nhất. Người trồng thì phản đối các nhà môi giới chỉ cần nhấc điện thoại để kiếm được hoa hồng từ nhà xuất khẩu. Các nhà môi giới cảm thấy chỉ nhà xuất khẩu kiếm được lợi nhuận, còn các nhà xuất khẩu cảm thấy thiệt thòi trước các bên nhập khẩu chuyên bán cho những quốc gia giàu có.

Ở đầu bên kia, nhà nhập khẩu thì bị kẹt trong biến động giá, cảm thấy bị chèn ép với mức lợi nhuận nhỏ nhoi, nên họ nghĩ nhà rang xay thu được lợi nhuận cao hơn. Các nhà rang xay lại cảm thấy các nhà bán lẻ thu được gấp đôi mức mà họ có được khi làm việc 15h một ngày, sáu ngày một tuần, chiến đấu với các chứng nhận nghiêm ngặt trong khi đó Starbucks chỉ cần mở một cửa hàng cuối phố.

Nông dân làng Mbata ở Uganda bán cà phê tại trạm thu mua | Ảnh National Geographic

Mặc dù sinh kế của nông dân đã bị hủy hoại bởi giá thấp, các nhà rang xay và bán lẻ cà phê đang phát triển mạnh mẽ ở đầu kia của chuỗi giá trị. Và trong khi nhiều công ty cà phê này tỏ ra lo lắng về mức giá thấp mà nông dân nhận được trong chuỗi cung ứng của họ, thì rất ít công ty đã thực hiện các bước cụ thể để giải quyết vấn đề một cách nghiêm túc. Một trong những công ty lớn nhất – Nestle, đã lập luận rằng giải quyết cuộc khủng hoảng giá này nằm ngoài khả năng của bất kỳ công ty nào.

Và để phân định điều này, ta cần xem xét giá trị mà chuỗi cung ứng cà phê mang lại trong ví dụ sau.

Bài toán giá trị trong chuỗi cung ứng cà phê

Tại hội thảo Smithsonian, Khi một người nông dân trồng cà phê từ Trung Mỹ thắc mắc vì sao các hãng Specialty Coffee bán cà phê của họ với giá 8-10 USD, trong khi họ chỉ nhận được trên dưới 1 USD cho 1 pound cà phê, câu trả lời được lý giải như sau:

  • Giả sử bạn trả 1.3 USD cho một bao cà phê SupremoColombia, sau đó thêm 11 cent cho chi phí vận chuyển, lưu trữ, xử lý, 31 cent cho chi phí mất mát 18% khối lượng trong quá trình rang, cộng với chi phí rang 12 cent 1/pound, 25 cent cho đóng gói và 40 cent vận chuyển. Tổng cộng đã là 2.39 USD. Thêm 2.15 USD để trả chi phí cho hãng rang xay (khấu hao thiết bị, bán hàng, cơ sở hạ tầng…) sau đó cố định 24 cent lợi nhuận (5%). Chi phí cho một gói cà phê khi đến nhà bán lẻ lúc này đạt 4.78 USD.
  • Sau đó tùy thuộc vào quy mô nhà bán lẻ họ phải tính phí từ 8 – 10 USD để có lợi nhuận hợp lý. Mặt khác, nếu hạt cà phê đi đến một quán cà phê đặc sản, người chủ quán sẽ chuyển đổi từ 4.78 USD lên 25 – 50 USD cho một pound cà phê ở dạng thức uống (một cốc Espresso có giá 1 – 2 USD, cho trung bình 25 cốc cà phê). Mặt khác các chủ quán phải trang trải mọi chi phí cho không gian, cơ sở hạ tầng, phục vụ…

Cà phê ; Luôn bất bình đẳng

Cuối cùng, có vẻ chi phí cao là hợp lý, ít nhất là trong điều kiện của nền kinh tế và lối sống ở các nước phát triển. Tuy vậy vẫn có sự chênh lệch rõ ràng giữa sự sung túc ở các nước như Hoa Kỳ với sự nghèo đói của các vùng cà phê ở Trung Mỹ, Đông Phi. Và trong suốt chiều dài của lịch sử cà phê, chúng đã luôn gắn liền với sự bất bình đẳng, nô lệ, tầng lớp khổ sai, thuộc địa… Thức uống này, chủ yếu mang đến caffeine để giúp thế giới công nghiệp hóa giữ được sự tỉnh táo, được trồng ở những vùng biết tận hưởng giấc ngủ trưa.

Bekele và Biruk – Hai cha, con người Ethiopia đang cùng nhau cắt tỉa những cây cà phê | Ảnh: National Geographic

Một khía cạnh khác mà chúng ta khó chấp nhận trong hệ thống của cà phê bền vững là người trồng phải trả tiền để được chứng nhận trong khi họ là tầng yếu nhất của chuỗi chuỗi cung ứng dài vô biên. Làm thế nào bạn có thể yêu cầu những người kiếm được trung bình vài trăm hoặc vài nghìn đô la mỗi năm “dốc sạch túi” để được chứng nhận?

Một cách tổng thể mà nói, cà phê bền vững phải đối mặt với chính cái bóng của ngành cà phê. Rằng cứ mỗi bước phát triển, sức nặng kinh tế sẽ đè nặng hơn lên những mắc xích cuối cùng của chuỗi cung ứng. Và rằng nếu không có một sáng kiến cùng sự hợp lực toàn ngành để dịch chuyển “đầu tàu thương mại” ra khỏi lối mòn đã tồn tại hàng thế kỷ, thì nền kinh tế cà phê sẽ luôn vận hành theo hướng bất bình đẳng.

Cà phê trong cán cân với môi trường

Một góc nhìn thú vị về tính bền vững của cà phê và môi trường, là ở các quốc gia giàu có, khi các thị dân chi trả nhiều hơn cho cà phê hữu cơ mà chỉ có một số ít đến được với nông dân – trụ cột sinh kế gần như lung lay. Điều này buộc người nông dân phải đốn thêm cây cối để tăng diện tích sản xuất cà phê, khi đó họ lại nói: “Chúng tôi yêu cây cối và chim chóc, hãy bảo tồn chúng!”.

Nếu mọi người ở một quốc gia giàu có, nơi béo phì là vấn đề chính, muốn tập trung vào cây cối và các loại chim của riêng mình, tôi chẳng có gì để phàn nàn” Price Peterson, một người trồng cà phê tại Panama nói trong hội nghị Smithsonian “tuy nhiên, ở một đất nước mà thu nhập hàng năm 1.500 USD, sẽ có ít sự quan tâm về môi trường hơn. Nếu bạn đói, bạn bắn chim để ăn – bạn không bảo tồn chúng. Nếu bạn là người vô gia cư ở Panama bạn chặt cây để cất nhà – bạn không bảo tồn chúng”.

Cuộc tranh luận bóng râm & ánh mặt trời

Cà phê là một loại cây bụi ở Ethiopia, chúng đã dần thay thế cho hệ thực vật bản địa và đột ngột làm thay đổi tính cân bằng của hệ sinh thái. Vì vậy, cà phê trồng trong bóng mát “tự nhiên” ít nhất cũng cung cấp môi trường sống tương đối lành tính, khuyến khích sự đa dạng sinh học hơn rất nhiều so với các lựa chọn khác. Song, từ “tự nhiên” được đặt trong dấu ngoặc kép bởi trong thế kỷ 18 và 19 cà phê được canh tác hoàn toàn dưới ánh mặt trời, để lắp kín khoảng xanh đã bị xoá bỏ trên các cụm đồi hoang tàn. Nên cuộc tranh luận trong bóng mát – hay dưới nắng đã có từ lâu đời.

Là ngôi “cái nôi” của giống Arabica, Sidamo của Ethiopia đã trồng cà phê trong nhiều thế kỷ trên vùng đất căn cỗi và không có mấy bóng râm | Ảnh: National Geographic

Sang thế kỷ 20, hầu hết các chuyên gia nông nghiệp đã thiên về phương pháp dùng bóng mát. Vào năm 1901, bộ nông nghiệp Hoa Kỳ xuất bản cuốn Shade in Coffee Culture trong đó O.F Cook chỉ ra rằng các cây cho bóng giúp cố định Nitơ “ Chúng giữ lại đất và hiếm khi đòi hỏi phải trồng lại hoặc chăm sóc gì hơn ; Bóng mát của chúng giúp hạn chế sự phát triển của cỏ dại, làm giảm chi phí canh tác và những tác động xấu của hạn hán”.

Dán nhãn vì môi trường

Đến tháng 9, năm 1996, tại hội thảo về cà phê Bền vững lần thứ I, do trung tâm chim di trú Smithsonian tài trợ. Lần đầu tiên, các học giả, các nhà bảo tồn và các chuyên gia tụ họp trong ba ngày với các nông dân, nhà xuất khẩu, nhập khẩu, các hãng rang xay, bán lẻ để bàn thảo và tranh luận về Cà phê bền vững, một từ thông dụng nhưng chưa bao giờ được định nghĩa rõ ràng.

Tại đây Chris Wile của Liên mình Rừng nhiệt đới (Rainforest Allianceđã nói với khán giả: “Chúng tôi có thể nhận thấy mọi người sẽ uống cà phê nhiều hơn và cà phê có chất lượng tốt hơn, chỉ cần đảm bảo nó được chứng nhận là thân thiện với môi trường. Loài chim chiến thắng, loài ong chiến thắng”. Tuy nhiên, thách thức nằm ở việc làm sao dán nhãn thương mại hóa những loại cà phê như vậy. Các nhà bán lẻ hữu cơ không đồng ý với những người thực hiện thương mại công bằng. Rainforest Alliance muốn dán nhãn Eco-OK của mình, trong khi Tổ chức Bảo tồn Quốc tế (Conservation International) có một chứng nhận tương đối khác.

Bao nhiêu cây xanh là đủ bền vững

Thậm chí, nếu họ có thể đồng ý về một con dấu chứng nhận Shade-grown coffee (cà phê trồng dưới bóng râm), cái gì sẽ tạo ra đủ bóng mát? Tại Selva Negra, khi bóng râm quá dày, có quá ít ánh nắng mặt trời nên cây cà phê không thể phát triển nổi, mặt khác, ở La Minita (một đồn điền chuẩn mực của Costa Rica) các cây che bóng được cắt tỉa và cung cấp môi trường sống tối thiểu cho chim chóc lại đang đứng cùng những cây cà phê, mà hạt của chúng có giá đắt nhất nhì thế giới.

Được mây bao phủ, dãy núi Rwenzori được đặt tên theo phương ngữ Ugandan có nghĩa là “người làm mưa”. Khí hậu ôn đới ẩm tại đây rất thích hợp để trồng cà phê.

Ngoài ra tất cả sự chú ý đều dồn về các cây cà phê trồng dưới bóng râm của khu vực Trung và Nam Mỹ, bỏ qua Châu Phi và Châu Á, trong khi các chuyên gia lại không thảo luận gì về những vùng mà bóng râm không cần thiết vì độ cao, mây che phủ & khí hậu.

Suy cho cùng, hoạt động canh tác cà phê ít nhiều luôn chi phối đến môi trường, nhưng không phải chỉ vì cây cà phê mà môi trường sẽ xấu đi càng nhiều, cũng không phải chỉ vì nhãn dán môi trường mà nhiều điều tốt đẹp sẽ đến với người canh tác cà phê hay né tránh được biến đổi khí hậu. Cuộc tranh chấp giữa bóng râm và cây cà phê dường như chỉ là bản tuyên ngôn bất lực trong một thế giới công nghiệp hóa.

Cuộc đua thương mại hóa tính bền vững

Ở một phương diện khác, các doanh nghiệp cà phê ở mọi quy mô đang thúc đẩy các hoạt động bền vững của riêng mình. Họ cung cấp các chứng chỉ và mô hình thương mại trực tiếp nhằm chi trả nhiều hơn, bảo vệ hệ sinh thái và ngăn chặn bất bình đẳng xã hội – Những dấu hiệu đáng mừng. Song, trong một số trường hợp (ngày càng tăng), các doanh nghiệp này đã phá vỡ cấu trúc của các chương trình chứng nhận hiện hành, với niềm tin rằng giải pháp của chính họ hiệu quả hơn cho một số mối vấn đề cấp bách của ngành cà phê.

Thảo luận về giá trị kinh tế của cà phê, một hội nghị hai ngày về tính bền vững do SCA tổ chức tại Guatemala (10/2017).

Đồng thuận với chủ đề này, trong năm 2019, Hane Motsinger từ SCA đã nhắc đến cà phê bền vững qua tính thiếu nhất quán của nó như sau:

Một số sáng kiến bền vững thực sự mang lại kết quả tích cực cho các cá nhân và cộng đồng. Tuy nhiên, tính bền vững cũng là một công cụ tiếp thị có giá trị cho nhiều doanh nghiệp. Với lợi thế cạnh tranh mà các mô hình kinh doanh bền vững mang lại, nhiều doanh nghiệp trong lĩnh vực cà phê ưu tiên các dự án bền vững của riêng họ hơn là hợp tác và phối hợp.

Chủ nghĩa cá nhân và các sáng kiến độc lập

Trên toàn ngành, khi các doanh nghiệp và tổ chức tự do theo đuổi các sáng kiến bền vững của riêng họ, sẽ có các hành động trùng lặp xuất hiện do một mắc xích khác cũng đang làm điều tương tự. Nhưng đáng ngại nhất, là các sáng kiến bền vững mà không hiểu rõ về tình hình xã hội, kinh tế, môi trường và chính trị để xác định liệu một dự án sẽ thành công hay không. Điều này có nguy cơ phản tác dụng đối với một số cộng đồng thiệt thòi nhất trong ngành cà phê.

Hãy xem xét ví dụ thực tế này: Một công ty rang xay đang xây dựng mô hình kinh doanh thương mại trực tiếp cho các hoạt động tìm nguồn cung ứng bền vững, vì vậy đại diện của công ty tới Guatemala để thử cà phê từ một hợp tác xã Fairtrade. Sau khi nếm cà phê từ nhiều lô khác nhau, công ty quyết định mua cà phê xanh trực tiếp từ một nông dân trong hợp tác xã. Lãnh đạo hợp tác xã từ chối yêu cầu, họ nói rằng loại hợp đồng này có thể tạo ra sự thù địch giữa những người nông dân khác trong tổ chức, gây bất lợi cho người nông dân duy nhất mà công ty rang xay muốn trả phí cao hơn.

Bởi vì thị trường cà phê rất phức tạp, không có bất kỳ cách nào để một công ty có thể tự trở nên bền vững. Sự hợp tác là cần thiết, không có sự giúp đỡ của người khác, bạn không thể đạt được mục tiêu của riêng mình – Andrea Illy

Sau cà phê bền vững sẽ là gì ?

Cuối cùng, cần hiểu rằng nền kinh tế cà phê tự nó không chịu trách nhiệm cho tình trạng bất ổn xã hội, ô nhiễm môi trường, hay nghèo đói tại một phần châu lục nào đó ; Chúng ta không nên nhầm lẫn giữa tương quan với nguyên nhân. Sự bất bình đẳng và nỗi thất vọng hình thành trong suốt chuỗi cung ứng cà phê đã tồn tại từ lúc thương mại cà phê bắt đầu, và chỉ dần trở nên trầm trọng thêm. Càng về sau, cà phê bền vững sẽ đối mặt với nhiều vấn đề hơn từ bất bình đẳng giới, lao động trẻ em, đến biến đổi khí hậu toàn cầu… Những thành quả đạt được sẽ không ngừng đối mặt với vô số cách thách thức bổ sung.

Cũng cần biết rằng, khi so sánh với nhu cầu của các nước phát triển về nhiều sản phẩm giá rẻ với số lượng lớn khác, cà phê tương đối lành tính. Điều kiện làm việc của người lao động trên các đồn điền chuối hoặc bông vải, hay đổ mồ hôi trong các mỏ vàng kim cương, hầm than… còn tồi tệ hơn nhiều. Phần lớn cà phê được trồng trên những mảnh đất nhỏ của những người nông dân yêu quý cây và quả cà phê nà họ đang chăm sóc.

Giống như cha mẹ của họ, Kirimbwa Joseph và vợ của mình – Musoki Rose, trồng cà phê ở vùng núi Rwenzori, Uganda trong nhiều thế hệ – Trước khi có khái niệm về cà phê Bền Vững

Và sau cùng, nhiều dấu hiệu đã cho thấy tính bền vững cũng trở thành mốt nhất thời. Mọi người đều nói về sự bền vững bây giờ, nhưng sau mười năm, ai sẽ đọc lại bài viết này? Mọi người có thể nói về  “cà phê hạnh phúc” chẳng hạn! Và Sustainable coffee chỉ còn trên Wikipedia như một “phong trào của làn sóng cà phê thứ ba”.


Nguồn tham khảo:

  • Bài viết trích từ Uncommon grounds: The history of coffee and how transformed our world by Mark Pendergrast, Originally published: 1999; Tựa sách tiếng Việt: Hành trình cà phê.
  • www.thecoffeeuniverse.org/ Sustainability: The Future Is Now
  • www. scanews.coffee/ A Sustainable Coffee Industry? Not Quite
  • www.fastcompany.com/ An Italian Coffee Giant On The Future Of Sustainability
  • www,foodtank.com/ Opinion | Making Coffee Sustainable
/ CHIA SẺ BÀI VIẾT NÀY /
Picture of Prime Magazine
Prime Magazine

Bạn đang xem Prime Magazine - Chuyên mục bài viết được đầu tư chuyên sâu về nội dung và hình ảnh, với giao diện tối giản giúp nâng cao trải nghiệm đọc.

Để lại một bình luận

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *

/ ĐÁNG CHÚ Ý /
From Farm to Cup Khi nhà rang bước vào nghề nông
Prime Magazine

From Farm to Cup: Khi nhà rang bước vào nghề nông

Việc mua cà phê chất lượng cao từng không phải là vấn đề đối với các nhà rang xay. Khi thị trường ít đối thủ cạnh tranh và có nhiều nhà sản xuất sẵn sàng tìm kiếm người mua, nguy

Hoạt độ nước và chất lượng cà phê nhân xanh
Khoa học

Hoạt độ nước và chất lượng cà phê nhân xanh

Việc kiểm soát độ ẩm trong cà phê xanh từ lâu đã được xem là yếu tố quan trọng để đảm bảo chất lượng hạt. Quá trình sấy khô không đúng cách có thể gây ra nhiều lỗi nghiêm trọng,

Farmwashing – Mặt trái của tiếp thị cà phê đặc sản
Prime Magazine

Farmwashing – Mặt trái của tiếp thị cà phê đặc sản

Trong những năm gần đây, người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến nguồn gốc thực phẩm và mong muốn kết nối sâu sắc hơn với người nông dân đứng sau sản phẩm họ sử dụng. Điều này đặc biệt

Bảy kỹ năng cần có ở Barista chuyên nghiệp
Kỹ thuật pha chế

Bảy kỹ năng cần có ở Barista chuyên nghiệp

Đối với một số người, làm barista là cách tuyệt vời để kiếm thêm thu nhập bán thời gian trong khi đang học. Đối với những người khác, đó là bước đệm để quản lý hoặc sở hữu một quán

Tương lai của cà phê lọc - Filter Coffee
Dụng cụ & Thiết bị

Tương lai của cà phê lọc

Mặc dù espresso luôn giữ một vị trí đặc biệt trong lòng các chuyên gia và người yêu cà phê, cà phê lọc thường được họ lựa chọn nhiều hơn. Trải nghiệm thưởng thức sự đơn giản của một tách

Tìm kiếm