Giống cà phê Timor Hybrid

Trên đảo Đông Timor, vào những năm 1920, một giống cà phê bất khả thi về mặt khoa học đã ra đời – Timor Hybrid. Bằng cách nào đó, một cây Coffea arabica và một cây Coffea canephora (Robusta) đã lai chéo và tạo ra một giống lai tự nhiên, một cây cà phê Arabica có chứa gen kháng bệnh mạnh mẽ của dòng Robusta.

Về danh pháp, trong một số tài liệu, Timor Hybird còn được gọi là HDT (viết tắt của Hibrido de Timor) hoặc Tim Tim (viết tắt của Timor Timur – tiếng Indonesia) ý chỉ vùng Đông Timor, vì nơi đây từng là tỉnh thứ 27 của Indonesia trước khi tuyên bố độc lập.

Cà phê Arabica, Robusta và bệnh gỉ sắt

Trước tiên chúng ta cần hiểu rằng cà phê Arabica chiếm hơn 60% sản lượng cà phê toàn cầu trong nhiều thế kỷ, do chất lượng vượt trội của nó. Tuy nhiên, thật không may, Arabica (hay chính xác hơn là tất cả các giống cà phê con của nó) rất dễ bị bệnh gỉ sắt – một bệnh trên lá do nấm do Hemileia differatrix gây ra (bệnh không gây thiệt hại ngay lúc đó, mà sẽ giết dần cây cà phê, ta phải chờ 3 – 5 năm sau để lứa cây con mới cho thu hoạch). Ở một thái cực khác, cây cà phê Robusta chiếm phần còn lại của hoạt động sản xuất toàn cầu với tiềm năng chất lượng thấp hơn Arabica, nhưng lại mang trong mình khả năng đề kháng trước nhiều bệnh – bao gồm cả gỉ sắt.

Vậy Arabica 👍 x 💪 Robusta = Cây cà phê gì đó ? 👌 👌 👌 Rất tuyệt vời !

Và đúng như chúng ta nghĩ, Hibrido de Timor đã ra đời với tiềm năng hương vị của cây Arabica và khả năng kháng bệnh của Robusta – tuy nhiên, về mặt khoa học dường như “Chúa” đã giúp chúng ta có được “huyền thoại” này (phân tích bên dưới).

Hibrido de Timor được phát hiện vào năm 1927 trong một đồn điền cà phê Typica được thành lập vào năm 1917, tại Đông Timor ngày nay. Nông dân trồng cà phê ở Timor bắt đầu trồng Hibrido de Timor vào những năm 1940. Vào cuối những năm 50 và 60, hạt giống Timor Hybrid  đã lan sang các đảo khác của Indonesia và sau đó đến các viện nghiên cứu trên khắp thế giới, nơi các nhà lai tạo đã lai chúng với các cây cà phê Arabica khác.

Điều làm nên huyền thoại của giống này là khả năng kháng bệnh gỉ sắt cà phê, điều mà không giống Arabica tự nhiên nào khác có được. Các nhà lai tạo đã dành phần lớn thế kỷ 20 để khai thác Timor Hybrid nhằm tạo ra các giống cà phê kháng bệnh gỉ sắt – hiện nay, một phần lớn diện tích trồng cà phê trên thế giới đã được trồng bằng con cháu của các nỗ lực này, thường được gọi là Sarchimor (Timor Hybrid x Villa Sarchi) và Catimor (Timor Hybrid x Caturra).

Nguồn gen kháng bệnh từ Timor Hybrid

Quay lại với vấn đề lai tạo, việc một cây cà phê Arabica lai tự nhiên với một cây cà phê Robusta gần như không thể xảy ra. Vì bản thân cây cà phê Robusta là một loài lưỡng bội sở hữu hai bộ nhiễm sắc thể (chúng cần thụ phấn chéo), trong khi đó Arabica là một loại tứ bội có bốn bộ nhiễm sắc thể (tự thụ phấn). Vì vậy để có thể thực hiện quá trình này bằng bàn tay khoa học, chúng ta cần “nhân đôi” bộ nhiễm sắc thể của Robusta trước khi có thể lai chúng với nhau – Nhưng trong tự nhiên bằng cách nào đó, điều này đã xảy ra.

Trên mặt khoa học, Timor Hybrid mang trong mình biểu hiện gen của giống Arabica với bộ nhiễm sắc thể tứ bội (thay vì lưỡng bội như trên các cây Robusta). Có ít nhất năm gen kháng bệnh thừa hưởng từ Robusta tồn tại trong Timor Hybrid  (SH5 đến SH9). Với bộ gen nay, Timor Hybrid “cầu nối” để giúp lai tạo ra các cây Arabica có chứa gen kháng bệnh khác.

Trong suốt thế kỷ 20, các nhà sinh vật học đã tìm cách khai thác nguồn gen từ Timor Hybrid để tạo ra các giống Arabica có tiềm năng hương vị cao và khả năng kháng bệnh CLR mạnh mẽ như Sarchimor (Timor Hybrid x Villa Sarchi) và Catimor (Timor Hybrid x Caturra).

Mặc dù Timor Hybrid có tầm quan trọng không phủ định đối với ngành công nghiệp cà phê toàn cầu, nhưng có rất ít nghiên cứu đã được thực hiện trên phạm vi địa lý hoặc về đặc điểm di truyền của các cây gốc ở Đông Timor. Điều này một phần là do nhiều đồn điền nơi đây đã bị bỏ hoang sau cuộc chiến tranh năm 1975 của Indonesia. Ngày nay Timor Hybrid là nền tảng cho nền kinh tế của Đông Timor, gần một nửa dân số chỉ dựa vào cà phê là sinh kế chính.

Nguồn tham khảo:

• www.fondazioneslowfood.com/ Original Hibrido de Timor Coffee
• www.coffeehunter.com/ HDT (Hibrido de Timor) / Tim Tim
• Genomic Relationships among Different Timor Hybrid (Coffea L.) Accessions as Revealed by SNP Identification and RNA-Seq Analysis