Gesha (hay Geisha) là một giống cà phê huyền thoại, nổi tiếng với hương vị tinh tế và chất lượng vượt trội khi trồng ở độ cao lớn. Có nguồn gốc từ các khu rừng cà phê Ethiopia vào những năm 1930, giống này đã trải qua hành trình dài qua Tanzania và Trung Mỹ trước khi khẳng định vị thế tại Panama. Với hương hoa nhài, trái đào đặc trưng và lịch sử đấu giá đột phá, Gesha không chỉ là một giống cà phê mà còn là biểu tượng của sự độc đáo và đỉnh cao trong thế giới cà phê specialty.
Giống cà phê Geisha được phát hiện lần đầu tiên vào những năm 1930 tại vùng Gesha của Ethiopia. Tên “Gesha” hoặc “Geisha” bắt nguồn từ tên tiếng Amharic của vùng này, ጌሻ. Tuy nhiên, thuật ngữ “Geisha” thường được dùng cho nhiều loại cà phê khác không mang đặc tính di truyền độc đáo của Geisha Panama. Ngoài Panama, giống Geisha cũng được trồng phổ biến tại Malawi.
Wikipedia

Giống Gesha (hay Geisha) ban đầu được thu thập từ các khu rừng cà phê ở Ethiopia vào những năm 1930. Từ đó, nó được gửi đến trạm nghiên cứu Lyamungu ở Tanzania, và sau đó, vào năm 1953, được mang đến Trung tâm Nghiên cứu và Giảng dạy Nông nghiệp Nhiệt đới (CATIE) ở Trung Mỹ, nơi nó được ghi nhận với mã T2722. Vào những năm 1960, giống này được phân phối khắp Panama qua CATIE sau khi được công nhận có khả năng kháng bệnh gỉ sắt cà phê. Tuy nhiên, do cành cây giòn và không được nông dân ưa chuộng, Gesha không được trồng rộng rãi.
Có nhiều sự nhầm lẫn xoay quanh giống Gesha vì tên này được dùng để chỉ nhiều loại cây có kiểu gen khác nhau, nhiều giống trong số đó có nguồn gốc địa lý tương tự ở Ethiopia. Tuy nhiên, các phân tích đa dạng di truyền gần đây do World Coffee Research thực hiện đã xác nhận rằng giống Gesha ở Panama có nguồn gốc từ T2722 là đồng nhất và khác biệt. Khi được chăm sóc tốt ở độ cao lớn, giống này nổi tiếng với chất lượng hương vị cực kỳ cao, mang đặc trưng hương hoa tinh tế, hoa nhài và hương trái đào.

Gesha và Panama
Từ đầu những năm 2000, cái tên Panama và Geisha đã gần như gắn liền với nhau. Giống cà phê này được “tái khám phá” tại vùng Boquete, trên nông trại nổi tiếng Hacienda La Esmeralda của gia đình Peterson. Năm 2004, họ đã chọn lọc và tách riêng những quả cà phê Geisha trên nông trại, sau đó mang chúng tham dự cuộc thi Taste of Panama. Từ đó, Geisha thu hút sự chú ý của toàn thế giới cà phê specialty và nhanh chóng được đấu giá lên đến hơn 140 USD/pound cà phê xanh trong các phiên đấu giá trực tuyến tư nhân (theo cafeimports).
Thành công vang dội của Geisha tại Esmeralda đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều nhà sản xuất khác. Nhiều nông dân bắt đầu tách riêng giống cây này hoặc trồng mới cây Geisha trên những nông trại vốn chỉ trồng Caturra hay Bourbon. Geisha cũng đã lan rộng từ Panama sang các quốc gia sản xuất cà phê khác, nơi các nhà nông dám nghĩ lớn hy vọng khai thác tiềm năng từ danh tiếng và hương vị đặc trưng không thể nhầm lẫn của giống này: hương hoa, nhẹ nhàng, thanh thoát như trà.

Cà phê Panama có nguồn gốc từ những người nhập cư châu Âu vào thế kỷ 19, khoảng 50 năm sau khi quốc gia này giành độc lập từ Tây Ban Nha. Dù vậy, chỉ trong khoảng 20 năm gần đây, cà phê Panama mới thực sự tạo được chỗ đứng trên bản đồ thế giới. Các vùng trồng cà phê tại đây được thiên nhiên ưu đãi với khí hậu nhiệt đới, đất đai giàu dinh dưỡng (đặc biệt là vùng đất núi lửa ở Volcán), độ cao lý tưởng từ 1.000 đến 1.650 mét, cùng nguồn nước ngọt dồi dào phục vụ cho quá trình sơ chế.
Quy mô sản xuất:
- Quy mô trang trại trung bình: 1 – 10 ha
- Sản lượng xuất khẩu hàng năm: 50.000 – 100.000 bao (60 kg)
Hoạt động canh tác
- Các khu vực đang canh tác cà phê: Boquete, Renacimiento, Volcán
- Giống cà phê phổ biến: Catuai, Caturra, Geisha, Mundo Novo
- Phương pháp chế biến: Chế biến ướt & chế biến khô


Tuy nhiên, Panama từ lâu đã trở thành điểm đến thu hút người châu Âu và Bắc Mỹ tìm kiếm cuộc sống yên bình tại một quốc gia Mỹ Latinh xinh đẹp, khiến giá đất tại đây, bao gồm cả đất nông nghiệp, tăng cao. Vì vậy, quy mô sản xuất cà phê của Panama rất nhỏ, với đóng góp không đáng kể trên thị trường thế giới, và thậm chí còn giảm dần trong những năm gần đây (theo thống kê của CafeImports năm 2017).
Về cách viết tên, cả “Geisha” và “Gesha” đều được sử dụng thay thế cho nhau, do không có quy tắc cố định khi chuyển ngữ từ các ngôn ngữ Ethiopia sang tiếng Anh. Ban đầu, tên giống này được ghi nhận trong các tài liệu bảo tồn giống với cách viết “Geisha,” và các nhà nghiên cứu cùng các ngân hàng giống đã duy trì cách viết này trong nhiều thập kỷ. Điều này khiến “Geisha” trở nên phổ biến trong ngành cà phê. Tuy nhiên, khu vực nơi giống này được thu thập ban đầu ở Ethiopia gần một ngọn núi mà tên thường được chuyển sang tiếng Anh là “Gesha.” Vì vậy, nhiều người trong ngành cà phê hiện nay ưa chuộng cách viết “Gesha” để tôn vinh nguồn gốc này.
Nguồn tham khảo:
- Panamanian Geisha – World Coffee Research: www.varieties.worldcoffeeresearch.org
- Cafeimports – https://www.cafeimports.com